কৃষি, সেৱা, অভিযান্ত্ৰিক, উৎপাদন আদিৰ দৰে বিভিন্ন উদ্যোগৰ গঠনৰ পৰা এক অৰ্থনীতি তৈয়াৰ কৰা হয়। এই উদ্যোগবোৰে অৰ্থনীতিক বহুতো লাভালাভ প্ৰদান কৰে অৰ্থাৎ নিযুক্তি সৃষ্টি, সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ উৎপাদন, সমগ্ৰ অৰ্থনীতিত সমান উপাৰ্জন বিতৰণ। সেৱা খণ্ডই ভাৰতীয় জিডিপিৰ 60% অৰিহণা যোগায় আনহাতে কৃষিয়ে জিডিপিৰ প্ৰায় 14% প্ৰদান কৰে।
ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ খণ্ড তলত দিয়া হৈছে:
1. কপাহ আৰু বস্ত্ৰ উদ্যোগ: ভাৰতীয় কপাহ উদ্যোগ হৈছে বহল আধাৰিত উদ্যোগ যি ঔদ্যোগিক উৎপাদনৰ প্ৰায় 12%, জিডিপিৰ 4%, আৰু 35 নিযুত দক্ষ আৰু অৰ্ধ দক্ষ শ্ৰমিকআৰু মুঠ ৰপ্তানি উপাৰ্জনৰ 12% নিযুক্তি। প্ৰথম আধুনিক কপাহ কলটো ১৮১৮ চনত কলকাতাত স্থাপন কৰা হৈছিল। বস্ত্ৰ উদ্যোগ হৈছে শ্ৰমিক নিবিড় উদ্যোগ। ই ৪৫ নিযুত লোকক নিযুক্তি প্ৰদান কৰে। ভাৰতত অসংগঠিত খণ্ডত ইয়াৰ মুখ্য উপস্থিতি আছে। ভাৰতে ২০১৪-১৫ বৰ্ষত প্ৰতি বছৰে ৪৮১৯৪ নিযুত কিলোগ্ৰাম কাপোৰ উৎপাদন কৰিছিল।
2. লৌহ আৰু ইস্পাত উদ্যোগ: এই উদ্যোগটোৱে 1870 চনত ভাৰতত জন্ম গ্ৰহণ কৰিছিল যেতিয়া বেংগল আইৰণ ৱৰ্কছ কোম্পানীয়ে পশ্চিম বংগত ইয়াৰ কাৰখানা স্থাপন কৰিছিল। 1974 চনত, ষ্টীল অথৰিটি অফ ইণ্ডিয়া লিমিটেড (চেইল) প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল আৰু দেশত ইস্পাত উদ্যোগৰ বিকাশৰ বাবে দায়বদ্ধ কৰা হৈছিল। চীন, জাপান আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পিছত 2014 চনত বিশ্বত খাৰুৱা ইস্পাত (85 নিযুত টন) উৎপাদনত ভাৰতীয় চতুৰ্থ স্থানত আছে।
3. সাৰ উদ্যোগ: ভাৰত আজি কেৱল চীন আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পিছতবিশ্বৰ তৃতীয় সৰ্ববৃহৎ নাইট্ৰজেনযুক্ত সাৰ উৎপাদক। ভাৰতে থলুৱা উৎপাদনৰ জৰিয়তে ইয়াৰ ইউৰিয়াৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ 80% পূৰণ কৰি আছে কিন্তু ফছফৰাছ আৰু পটাছিয়ামৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ বাবে মুখ্যতঃ আমদানি নিৰ্ভৰশীল।
4. চিমেণ্ট উদ্যোগ: চিমেণ্টৰ উৎপাদন 1904 চনত মাদ্ৰাজত আৰম্ভ কৰা হৈছিল কিন্তু 1914 চনত ইণ্ডিয়ান চিমেণ্ট কোম্পানীয়ে গুজৰাটত উৎপাদন আৰম্ভ কৰাৰ সময়ত স্থিৰ ভাৰতীয় চিমেণ্ট উদ্যোগৰ ভেটি স্থাপন কৰা হৈছিল। ২০১৫ চনৰ মাৰ্চ মাহলৈকে দেশত ৩২৫ নিযুত টোনৰ স্থাপিত ক্ষমতাৰ ১৮৫ টা ডাঙৰ চিমেণ্ট প্ৰকল্প চলি আছে। 2015-16 বৰ্ষত, ভাৰতে দেশত 289 নিযুত টোন চিমেণ্ট উৎপাদন কৰিছিল।
5. কয়লা উদ্যোগ: ভাৰতত কয়লা উদ্ভাৱনৰ কৃতিত্ব দুজন ইংৰাজ লোকক 'সম্ভাৰ আৰু হেটলী' দিয়া হয়। তেওঁলোকে ১৮১৪ চনত পশ্চিম বংগৰ ৰাণীগঞ্জ জিলাত কয়লা খনন আৰম্ভ কৰিছিল। দেশৰ বাণিজ্যিক প্ৰয়োজনীয়তাৰ 67% কয়লা। 2014-15 বৰ্ষলৈকে ভাৰতীয় কয়লা উৎপাদন আছিল 486 নিযুত টন আৰু আমদানি আছিল 138 নিযুত টন। ভাৰতে কয়লাৰ পৰা 58% বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰে।
6. ৰত্ন আৰু অলংকাৰ উদ্যোগ: ভাৰতৰ মুঠ সামগ্ৰী ৰপ্তানিৰ প্ৰায় 12% অৰিহণা যোগোৱা ৰত্ন আৰু অলংকাৰ খণ্ডই ইয়াক বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ হীৰা কটা আৰু পলিছ কৰাৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে গঢ়ি তুলিছে। এই বজাৰত ভাৰতৰ অংশ হৈছে বিশ্ব বজাৰৰ প্ৰায় 80%। ২০১৫-১৬ বৰ্ষত ৰত্ন আৰু গহনাৰ ভাৰতীয় ৰপ্তানি আছিল প্ৰায় ৩১ বিলিয়ন ডলাৰ।
7. পেট্ৰ'লিয়াম উদ্যোগ: ভাৰতৰ মতে 2015: 22 টা শোধনাগাৰ আছে, ৰাজহুৱা খণ্ডত 17 টা, ব্যক্তিগত খণ্ডত 3 টা আৰু যুটীয়া উদ্যোগত 2 টা আছে। এই সকলো বোৰ শোধনাগাৰৰ প্ৰতি বছৰে ২২০ নিযুত টন শোধন ক্ষমতা আছে। এতিয়া আমি যেতিয়া ভাৰতে ইয়াৰ মুঠ ব্যৱহাৰৰ 20% আমদানি কৰোঁ। ভাৰতৰ মুঠ শক্তি ব্যৱহাৰৰ প্ৰায় 45% তেল আৰু গেছ।
8. ৰাসায়নিক উদ্যোগ: ৰাসায়নিক উদ্যোগ হৈছে ভাৰতৰ আটাইতকৈ পুৰণি উদ্যোগ। ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত আছে পেট্ৰ'কেমিকেল, সাৰ, ৰং আৰু বাৰ্ণিশ, গেছ, চাবোন, সুগন্ধি, শৌচাগাৰ আৰু ফাৰ্মাচিউটিকেল। এই উদ্যোগটোৱে 70,000 ৰো অধিক বাণিজ্যিক সামগ্ৰী সামৰি লয়। ই ভাৰতীয় জিডিপিৰ প্ৰায় 3% অৰিহণা যোগায়। ভাৰতত ৰাসায়নিক আৰু পেট্ৰ'কেমিকেল খণ্ড হৈছে ঘৰুৱা ঔদ্যোগিক কাৰ্যকলাপৰ 14%।
9. অটোমোবাইল উদ্যোগ: নতুন অৰ্থনৈতিক নীতি ৰূপায়ণৰ পিছত 1991 চনত অটোমোবাইল উদ্যোগক অনুজ্ঞাবিহীন কৰা হৈছিল। অৱশ্যে যাত্ৰীবাহী গাড়ীখন ১৯৯৩ চনত অনুজ্ঞাবিহীন কৰা হৈছিল। বৰ্তমান স্বয়ংক্ৰিয় পথৰ অধীনত এই খণ্ডত 100% এফডিআইৰ অনুমতি আছে। এই উদ্যোগটোৱে প্ৰায় 13 নিযুত লোকক নিযুক্তি প্ৰদান কৰে আৰু ভাৰতৰ জিডিপিক 6% প্ৰদান কৰে।
10. চামৰা উদ্যোগ: চামৰা আৰু ইয়াৰ সামগ্ৰীবোৰ দেশৰ বাবে শীৰ্ষ 10 জন ৰপ্তানি উপাৰ্জনকাৰী। এইটো ভাৰতৰ পৰম্পৰাগত সামগ্ৰীসমূহৰ এটা। ভাৰতত চামৰা উৎপাদনৰ 75% তকৈও অধিক ক্ষুদ্ৰ স্কেল, কুটিৰ আৰু শিল্পী খণ্ডৰ অংশ। এই খণ্ডটোৱে প্ৰায় 3 নিযুত লোকক নিযুক্তি প্ৰদান কৰিছিল যাৰ ভিতৰত 30% মহিলা।
11. চেনী উদ্যোগ: ই অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ কৃষি আধাৰিত উদ্যোগ। কৃষিৰ ওপৰত আধাৰিত বস্ত্ৰ আৰু কপাহৰ পিছত এই উদ্যোগটো দ্বিতীয় সৰ্ববৃহৎ উদ্যোগ। 2014 চনৰ দৰে, 1951-52 চনত 138 টাৰ বিপৰীতে দেশত 680 টা চেনী কাৰখানা স্থাপন কৰা হৈছিল। ভাৰত হৈছে চেনীৰ সৰ্ববৃহৎ উপভোক্তা আৰু বিশ্বগণনাৰ 15% অংশৰ সৈতে চেনীৰ দ্বিতীয় সৰ্ববৃহৎ উৎপাদক। ২০১৫-১৬ বৰ্ষত দেশত মুঠ চেনী উৎপাদন আছিল প্ৰায় ২৮ নিযুত টন। ...
